Abonneren  Inloggen

Er verdwijnen nog veel grafische bedrijven

6 december 2022

Wat kan de grafische industrie verwachten nu veel economen een volgende recessie voorspellen? Hierover spraken we met onderzoeker Jos Teunen van het grafisch opleidingscentrum GOC. Zijn verwachting is dat de komende jaren veel grafische bedrijven het toneel moeten verlaten. Dit omdat de bezettingsgraad te vaak te laag is en nog steeds verder daalt.

Jos Teunen neemt sinds 1994 als onderzoeker binnen het GOC een bijzondere plaats in. Opgeleid als werktuigbouwkundige heeft hij zich later omgeschoold tot arbeids- en organisatiesocioloog. Inmiddels spreekt Teunen de taal van de grafische industrie. Zijn onderzoek wordt gebruikt door sociale partners, zoals branche-verenigingen en vakbonden en vormt vaak een leidraad voor de sectoranalyses van banken. In crisistijd gaat de pers, waaronder nu PRINTmatters, bij Teunen te rade. De ervaren onderzoeker kijkt zelf beschouwend naar de actuele ontwikkelingen. Teunen is inmiddels de pensioengerechtigde leeftijd gepasseerd en kan met de nodige ervaring de huidige koopkrachtcrisis in het nodige perspectief plaatsen.

Als jonge werktuigbouwkundige maakte Teunen zijn eerste crisis mee, toen industriële sectoren zoals de scheepsbouw en de textielindustrie afgebouwd werden als gevolg van globalisering. Het bleek destijds, in de economisch sombere jaren 70 en 80 onmogelijk om als werktuigbouwkundige in de industrie aan de slag te gaan. Teunen heeft als onderzoeker een vergelijkbare afbouw van de grafische bedrijfstak gezien. Het kantelpunt was volgens Teunen de digitalisering begin jaren negentig, waarna de geleidelijke afbouw nooit stopte. Volgens Teunen reageerden te veel grafische bedrijven steeds te laat op de ontwikkelingen. Teunen verwacht dat de afbouw de komende jaren in een volgende stroomversnelling komt, omdat ook nu te veel grafische bedrijven onvoldoende snel op maatschappelijke ontwikkelingen reageren.

Lage gemiddelde bezettingsgraad

Wat zijn dan die ontwikkelingen van nu? Een van de grote zorgen is de kostenstijgingen als gevolg van stijgende loonkosten en papierprijzen. Je zou denken dat drukkerijen dit aan klanten doorberekenen, maar volgens Teunen kan dit niet altijd vanwege een te lage gemiddelde bezettingsgraad bij een groot aantal grafische productiebedrijven. Teunen haalt het Economic Report 2022 van Intergraf aan, waaruit blijkt dat de gemiddelde bezettingsgraad van Nederlandse drukkerijen van ruim 80% naar 70% is gedaald. Hierbij wordt aangetekend dat de grotere drukkerijen een hoge bezettingsgraad en rendement hebben. De gemiddelde bezettingsgraad wordt naar beneden gehaald door drukkerijen die niet efficiënt georganiseerd zijn. Met bezettingsgraden van 60% of minder blijven deze drukkerijen gedwongen werk tegen iedere prijs aannemen. Volgens Teunen realiseren veel kleinere en middelgrote drukkerijen te weinig brutomarge om de nu stijgende bedrijfskosten te dekken.

Dalende vraag

Tel daarbij op een afnemende vraag, als gevolg van een verminderd consumentenvertrouwen vanwege de actuele crisis. Volgens Teunen daalt de vraag naar drukwerk steeds een half jaar, nadat een crisis zich aandient. Dat was ook tijdens de krediet- en coronacrisis te zien en zal nu ook gebeuren. Momenteel dwingen inflatie en hoge energierekeningen consumenten te bezuinigen. Net als bij MKB-bedrijven en gemeentelijke overheidsinstellingen op drukwerk wordt bezuinigd, worden als eerste tijdschriftabonnementen opgezegd. Minder koopkracht is minder producten aanschaffen is minder verpakkingen drukken. Minder horecabezoek is minder reclamedrukwerk en ga zo maar door. Verminderd consumentenvertrouwen zal volgens Teunen opnieuw veel drukkerijen in de problemen brengen. Daar waar de overheid dan ook nog eens coronasteun terugvraagt, worden de zorgen nog groter. Het is een somber beeld.

16201161 - printing machine

Hogere lonen onvermijdelijk

Genoemde vooruitzichten verklaren waarom werkgevers via het KVGO aangeven dat loonkosten niet omhoog kunnen. Werkgevers lijken hierbij het maatschappelijk sentiment niet goed aan te voelen. Volgens Teunen maakt dit de bestaande personeelsproblemen alleen maar groter. Teunen: ‘We zien in alle sectoren een krapte op de arbeidsmarkt. Grafische industrie heeft daarbij onder jongeren al geen goed imago en heeft daardoor de grootste moeite om nieuwe werknemers aan te trekken’. Daaruit volgt de noodzaak volgens Teunen dat de salarissen aanzienlijk omhoog moeten om in de pas te blijven lopen met andere sectoren. Hij kijkt dan ook met belangstelling naar de komende CAO onderhandelingen. Niet alleen om de persoonsbezetting op peil te houden, maar ook vanwege de noodzaak om te innoveren. Teunen: ‘Voor innovatie moeten grafische bedrijven goed opgeleide werknemers kunnen aantrekken en vasthouden en die zijn nu eenmaal duurder’.

Banken worden kritischer

De problemen met de bezettingsgraad in de grafische industrie zijn uiteraard ook bij de banken bekend. Teunen ziet samen met de banken een hoger gemiddelde leeftijd van grafisch ondernemers met kleine en middelgrote Nederlandse drukkerijen. Volgens Teunen verloopt de levenscyclus van een drukkerij vaak met de levenscyclus van de ondernemer. Oudere grafisch ondernemers hebben vaak geen opvolging geregeld en de verwachting is dat deze bedrijven niet voortgezet worden. Hier is de reactie van de banken hetzelfde als in de agrarische sector, waar vanwege de stikstofproblematiek ook een afnemend aantal boerderijen verwacht wordt. Banken worden in de richting van drukkerijen nog voorzichtiger als ze al waren op het verstrekken van krediet. Ook wordt waargenomen dat papierleveranciers kritischer worden en steeds vaker vooruitbetalingen vragen.

Het spagaat van ondernemers

Volgens Teunen brengen deze ontwikkelingen veel grafisch ondernemers in een spagaat. Teunen: ‘Ze zouden eigenlijk wel willen stoppen, maar dit kan niet. Het stoppen van de bedrijfsvoering of het afvloeien van werknemers is in Nederland erg duur’. Een faillissement aanvragen is voor deze ondernemers ook geen aantrekkelijke optie, omdat hetgeen dat binnen het bedrijf is opgebouwd bij een faillissement verloren gaat. Veel bedrijven zijn ook niet aantrekkelijk om overgenomen te worden, als dit samengaat met het overnemen van verplichtingen. De kosten van alle verplichtingen staan doorgaand niet in verhouding tot de waarde van de over te nemen omzet. Teunen ziet op dit moment veel grafisch ondernemers koste wat kost hun bedrijven in de lucht houden.

Uitstroom versnellen

Wat kunnen grafische bedrijven nu doen om door de crisis te komen? Volgens Teunen moeten veel grafische bedrijven zich aanpassen om te kunnen overleven. Voor drukkerijen met een te lage bezettingsgraad betekent dit afbouw van de eigen productie samen met stimuleren van een vrijwillige uitstroom van medewerkers. Gelukkig beschikt de grafische bedrijfstak volgens Teunen over een goede infrastructuur en dat kan zowel bedrijven als werknemers helpen. Deze infrastructuur is een positief gevolg van de hoge organisatiegraad binnen de grafische branche. Instellingen zoals C3 vormen met allerlei subsidie- en omscholingsmogelijkheden zogenoemde branchebruggen. Teunen ziet grafische vakmensen van harte verwelkomd worden in de procesindustrie. Hier zijn voor de verduurzaming veel medewerkers met een technische achtergrond nodig. Andere grafici blijken in andere sectoren, zoals de zorg, prima geplaatst te kunnen worden. Grafische bedrijven met een te lage bezettingsgraad zouden de realiteit onder ogen moeten zien en actief moeten meewerken aan de uitstroom van medewerkers.

Versneld investeren in automatisering

Bedrijven die wel willen blijven produceren adviseert Teunen versneld te investeren in automatisering. Dat gebeurt al door om te schakelen van offset en flexo naar printen. Digitale printers zijn al in hoge mate geautomatiseerd. Volgens Teunen is er veel te winnen door verkoopwerkzaamheden te automatiseren met behulp van beter geautomatiseerde websites. Online calculatietools vervangen hier medewerkers die met pensioen gaan. Teunen wijst verder op automatiseringsmogelijkheden in nabewerking en logistiek. Verwacht wordt dat hier steeds vaker robotisering toegepast wordt ter vervanging van schaarse medewerkers. Ook kunnen daardoor veel fysiek zwaar repeterende werkzaamheden door robots overgenomen worden. Al deze vormen van automatisering leiden tot kostenbesparingen, die volgens Teunen grafische bedrijven in staat stellen te overleven.

Snel aanpassen aan veranderende omstandigheden

Grafische bedrijven moeten dus goed kijken welke ontwikkelingen op hun bedrijf van invloed zijn en zich snel aanpassen aan veranderende omstandigheden. Dit doe je door vooral buiten de bedrijfstak te kijken en meer naar maatschappelijke dan grafische trends te kijken. Teunen begrijpt dat het voor hem gemakkelijk praten is vanachter zijn bureau, maar wil tegelijkertijd een aansporing uitspreken: ‘Je kunt je heel erg hiertegen blijven verzetten omdat het je niet uitkomt, maar ik denk dat dit een onvermijdelijke druk naar de toekomst oplevert om veranderingen toch door te voeren.
Dan kun je er maar beter zo snel mogelijk bij zijn.’


Signalen worden te traag opgevat

Hoe zijn we in deze situatie terechtgekomen? Waarom blijven drukkerijen tegen wil en dank bij een te lage bezettingsgraad produceren? Teunen ziet al heel lang een patroon waarbij grafisch ondernemers signalen te laat oppakken. Er wordt te traag of zelfs negatief gereageerd op maatschappelijke signalen. Zo werd een roep om duurzaamheid beantwoord door een kansloos achterhoedegevecht over de folderverspreiding. In plaats daarvan verwacht Teunen dat ongeadresseerde folders vervangen worden door digitale producten of folders die via een bestelsysteem op basis van het profiel van de consument verspreid worden. Volgens Teunen ontkomen drukkerijen er ook niet aan om meer milieuvriendelijke grondstoffen en verpakkingsmaterialen te gaan gebruiken, ook al zijn deze duurder.

Eerder, tijdens de opkomst van digitale media, bleven drukkerijen te lang de andere kant op kijken. Volgens Teunen is de verdere verplaatsing van offset volume naar printen onvermijdelijk. Ook bij de nu veranderende arbeidsmarkt wordt personeelsbeleid niet of te laat aangepast aan veranderende maatschappelijke omstandigheden. Teunen adviseert ondernemers dan ook om nadrukkelijk buiten de grenzen van de eigen bedrijfstak te kijken en op tijd te beginnen aan strategische vernieuwing.


Tekst: Richard van Hoorn

Dit artikel verscheen eerder in PRINTmatters 7 van 2022. Geen magazine missen?

Neem een abonnement